24 czerwca 1243 roku to szczególna data dla naszego miasta. Właśnie wtedy Stargard otrzymał prawa miejskie od księcia Barnima I. W tym roku obchodzimy więc kolejne, symboliczne urodziny – już 782. Z tej okazji prof. Marcin Majewski, dyrektor Muzeum Archeologiczno-Historycznego przygotował garść ciekawostek sprzed kilku wieków. Warto przeczytać o najdawniejszych dziejach Stargardu i przyjrzeć się ilustracji.
782 lata temu, 24 czerwca 1243 r., Stargard otrzymał magdeburskie prawo miejskie z rąk księcia szczecińskiego Barnima I (ok. 1210–1278). Obszar nowego miasta powiększono w końcu XIII stulecia, włączając dawny gród z podgrodziami w granicę nowego ośrodka, który na przełomie XIII i XIV w. otoczono w całości murami obronnymi. Wyznaczono w ten sposób granice jednego z ważniejszych późnośredniowiecznych miast księstwa pomorskiego.
Było to uwieńczenie procesu budowy stargardzkiego ośrodka osadniczego, który jako prawdopodobnie siedziba kasztelańska, wymieniony został w bulli papieża Innocentego II z 1140 r. wraz z innymi ważnymi ośrodkami pomorskimi. W 1219 r. znamy ze źródeł urzędników grodowych do których należał Wojsław ze Stargardu i jego brat Unimka. Ich aktywność widoczna jest również przy potwierdzeniu dóbr joannitom przez księcia Barnima I w 1229 r., gdzie wśród świadków wystąpił wspomniany wcześniej Wojsław, a także jego bracia: Przybynka, Jakub i Wawrzyniec. Wiadomości źródłowe o możnych stargardzkich pokrywają się z czasem realizacji nowej linii umocnień grodu zlokalizowanego pomiędzy ramionami rzeki Iny, co ma miejsce właśnie w pierwszej połowie XIII w.
Zapewne wskutek intensywnego rozwoju kasztelańskiego ośrodka grodowego osadnictwem objęto w końcowej fazie XII w. również zachodni brzeg Iny (na zachód od dzisiejszego Kanału Młyńskiego).
Elementem łączącym zespół osadniczy rozłożony po obu stronach Iny stał się bez wątpienia trakt handlowy wiodący ze Szczecina w kierunku Białogardu i Kołobrzegu. Nowopowstałe osiedle w okolicy dzisiejszej ul. Wita Stwosza mogło spełniać rolę osady podgrodowej o funkcji targowej. Około 1181/1182 roku książę Bogusław I osadził właśnie tutaj joannitów, którym nadał także wiele wsi w okolicy. W 1229 roku dobra zakonne zostały potwierdzone przez księcia Barnima I włącznie z prawem do osadzania w nich gości. Wydaje się, że to za ich sprawą powstała w tym miejscu, a nie na obszarze wyspy grodowej, kamienna kaplica, która pozostawała pod patronatem zakonu.
Ślady przedlokacyjnego osadnictwa z tego okresu zlokalizowano i po południowej stronie traktu handlowego. Zarejestrowano je również na wschód (ul. Garncarska) od cmentarzyska mieszkańców grodu odkrytego w 2008 r. w miejscu Galerii Starówka, które funkcjonowało w ogólnych ramach chronologicznych w okresie X-XII w.
Wszystkie przytoczone wyżej dane, rejestrowane w źródłach historycznych, jak i archeologicznych, potwierdzają dynamikę przemian związanych z budową struktur pomorskiej władzy wczesnopaństwowej i powiększaniem się zespołów osadniczych, które powstają przy najważniejszych grodach księstwa. W przypadku wczesnomiejskiego ośrodka stargardzkiego to właśnie osadnictwo po zachodniej stronie rzeki Iny, którego ślady odkryto m.in. pod kościołem augustiańskim, dało początek miastu powstającemu przed połową XIII w.
Proces lokacji zmienił całkowicie dotychczasową mapę najważniejszych ośrodków, których funkcje spełniały na Pomorzu przede wszystkim książęce grody. Stargard i inne miasta pomorskie stały się na setki lat dla poszczególnych regionów i lokalnej społeczności nie tylko centrami o charakterze gospodarczym czy politycznym, ale również religijnym i kulturowym.
UM w Stargardzie
